Osiąganie zysku jest jednym z głównych celów funkcjonowania każdego przedsiębiorstwa. Zysk ten mierzony jest w różny sposób, ale najogólniej jest to prostu różnica pomiędzy przychodem a kosztami. Przy czym wskaźników definiujących zysk jest tutaj mnóstwo, liczonych w różny sposób, ale mających zapewnić porównywalność. Miara zysku, jaka by nie była, jest jednym z najważniejszych elementów sprawozdań finansowych i świadczy o ogólnej kondycji przedsiębiorstwa. Warto zwrócić uwagę, że w tej sytuacji mówimy o jednej liczbie na daną firmę. Do efektywnego zarządzania potrzebne jest większe rozdrobnienie, stąd potrzeba kalkulacji marży na większym poziomie szczegółowości. Aby umożliwić pełny wgląd w rozkład marży w podziale na kategorie, segmenty czy nawet pojedyncze produkty potrzebne jest użyteczne narzędzie analityczne. Zanim jednak dojdziemy do tego etapu, warto zrozumieć co i w jaki sposób chcemy analizować aby lepiej zrozumieć i poprawić kondycję naszej organizacji.
Koszty w przedsiębiorstwie
Istnieje wiele klasyfikacji kosztów w organizacjach. Najczęściej mówi się o kosztach bezpośrednich, czyli związanych z wytworzeniem danego produktu – jak koszty surowców czy energii, oraz o kosztach pośrednich – również poniesionych w związku z wytworzeniem, ale nie w odniesieniu do konkretnej jednostki (np. wynajem hali).
Częściej jednak można spotkać się z podziałem na koszty stałe i zmienne. Koszty zmienne zależą od wielkości produkcji i są bezpośrednio od niej zależne. Zaliczamy tutaj wszystko to, co możemy przypisać do procesu wyprodukowania danej jednostki produktu czy wytworzenia usługi. Koszty zmienne pokrywają więc wszelkiego rodzaju surowce, materiały do pakowania, energię czy paliwo do maszyn. Znajdą się tutaj także koszty pracowników, ale tylko pracujących bezpośrednio przy produkcji. Znajomość wysokości kosztu zmiennego danego produktu/usługi jest konieczna do analizy rentowności na szczegółowym poziomie.
Ważnym elementem są także koszty logistyczne. Transport wewnętrzny, magazynowanie, dostawa do klienta również musi zostać uwzględniona. Łańcuchy dostaw są bardzo zróżnicowane i zależne od branży, potrafią również stanowić bardzo istotny składnik kosztów – czasem nawet główny. Dlatego istotne jest uwzględnienie tych kosztów w kalkulacji marży.
Koszty zmienne są konieczne do analizy marży w podziale na pojedyncze produkty. Jednak nie stanowią one całości kosztów w procesie wytworzenia. Oprócz nich mamy również koszty stałe, które z definicji są ponoszone bez względu na wielkość produkcji oraz nie mogą być przypisane bezpośrednio do danej jednostki towaru/usługi. Są to koszty administracyjne, wynagrodzenia zarządu, ubezpieczenie, czynsze, leasingi czy amortyzacja. Ponieważ koszty te są ponoszone przez organizację niezależnie od produkcji, nie mogą być przypisane pod konkretny produkt. Dlatego w szczegółowej analizie rentowności nie są brane pod uwagę, natomiast do oceny finansowej kondycji całości organizacji – jak najbardziej.
Kalkulacja marży
Mając świadomość rodzaju kosztów możemy przystąpić do kalkulacji i następnie analizy marży. Warto zastanowić się nad celem naszej analizy – jeżeli podchodzimy do tematu w aspekcie bardziej finansowym na poziomie zarządczym – potrzebna będzie analiza całościowa z uwzględnieniem całości kosztów. Marżę czy zysk możemy wtedy przedstawiać pod postacią przykładowo wskaźnika EBITDA (earnings before interest, taxes, depeciation and amortization). Problem jest taki, że tego typu wskaźniki możliwe są do kalkulacji najczęściej jedynie na poziomie organizacji lub jej części (np. pionu/dywizji). Ciężko jest zejść z EBITDA na poziom segmentu, kategorii czy produktu. Wynika to z faktu kosztów stałych, których nie można bezpośrednio przypisać do konkretnego wytwarzanego produktu lub usługi.
Dlatego do analizy szczegółowej najlepiej wykorzystać prostą definicję marży jako różnicę pomiędzy przychodami a kosztami zmiennymi, przy uwzględnieniu kosztów łańcucha dostaw:
Marża jednostkowa = Cena – Koszt Zmienny
Często marża wyrażana jest procentowo, w celu porównywania produktów o różnych cenach:
Marża procentowa = ( Cena – Koszt Zmienny ) / Cena x 100%
Warto zaznaczyć, że do szczegółowej analizy rentowności konieczna jest znajomość kosztów na poziomie pojedynczego produktu. Jeżeli kosztu nie da się odnieść bezpośrednio do danej jednostki, to wówczas stanowi on koszt stały i powinien być uwzględniany na poziomy kalkulacji zyskowności organizacji.
Jak analizować rentowność w firmie?
Jak już wspominałem wcześniej analiza marży służy ocenie kondycji finansowej przedsiębiorstwa. Uwzględniając całość kosztów na wysokim poziomie zarządczym jest jednym z najistotniejszych KPI. Ważne jest jednak zejście również na poziom operacyjny, dostarczając pracownikom w pierwszej linii frontu walki o zysk niezbędnych informacji. Pozwoli im to lepiej zarządzać swoim kawałkiem biznesu. Dlatego kalkulacja na poziomie produktu/usługi jest istotna. Tak skalkulowaną marżę czy też masę marży (czyli marża jednostkowa x ilość/wolumen sprzedaży) możemy następnie agregować według różnorodnych hierarchii: produktowych (np. kategorie/sub-kategorie), regionalnych (np. powiaty/województwa), osobowych (np. sprzedawca, manager regionu) czy segmentowych (np. kanał sprzedaży).
Dostarczając analizy rentowności na poziomie operacyjnym warto pamiętać o kilku elementach:
- Referencja – warto posiadać takową wartość, aby móc ocenić poziom zyskowności który sam w sobie może nie mówić za wiele. Przynajmniej poprzedni okres (rok, kwartał) wydaje się podstawą, dodatkowo pomocny na pewno będzie budżet bądź cel
- Ewolucja w czasie – oprócz analizy bieżącej wartości warto znać ewolucję w mniejszych okresach czasu – aby ocenić, czy w perspektywie czasu rentowność się polepsza czy wręcz przeciwnie
- Porównywalność – jeżeli jako organizacja dysponujemy zróżnicowanym portfolio, dobrą praktyką jest porównywanie jabłek do jabłek a nie jabłek do gruszek. Produkty z różnych segmentów mogą posiadać drastycznie różny poziom rentowności, ale nie oznacza to konieczność rezygnacji z danego całego segmentu, gdyż i tak przynosi on zysk organizacji
Jaki są korzyści z analizy rentowności?
Oprócz dostarczenia samej informacji o poziomie zyskowności analiza rentowności powinna umożliwiać optymalizację portfolio w organizacji. Analiza odchyleń na poziomie produktu pozwala na identyfikację outlierów, czy wartości odstających. Dzięki temu możliwe jest wytypowanie nierentownych produktów – w celu poprawy zyskowności lub rezygnacji z nich. Identyfikujemy również wysoko rentowne produkty – powinny być pod szczególną opieką, z uwagi na wysoką wartość. Analiza na poziomie produktu pozwala więc na identyfikację hot spotów – potencjalnych szans bądź ryzyk. Pozwala zatem identyfikować obszary w organizacji o szczególnym znaczeniu (z uwagi na wysoką rentowność) bądź potencjałów do optymalizacji (z uwagi na niską rentowność).
Mateusz Karmalski Tableau Author
